David Bowden
25 Nisanda binlerce Avustralyalı ve Yeni Zelandalı iki ülke tarihinin de önemli bir parçası haline gelmiş bir şafak töreni, için Türkiyenin Çanakkale şehrinin Yalnız Çam denilen, ismiyle müsemma yalnız ve terk edilmiş bir sahil bölgesinde toplandı.Türkiyeden ve bir avuç başka ülkeden gelen katılımcılar, 100 yıl önce Avustralya ve Yeni Zelandanın 1. Dünya Savaşına katılmasıyla hayatını kaybeden on binlerce askerini anmak üzere bu ciddi törene katıldı.
Anzak günü olarak bilinen 25 Nisanda Avustralya ve Yeni Zelanda yüzyıl önce Büyük Savaş olarak bilinen günde Anzak (Avustralya ve Yeni Zelanda Silahlı Kuvvetleri) askerlerinin Geliboluya ayak basmasını anıyorlar.
Seyahat Nedenleri
Pek çok kişi keyif, eğlenceli aktiviteler için seyahat ederken, aralarında savaş mekanlarını ziyaret etmenin önem kazandığı pek çok farklı sebepten seyahat edenlerin sayısı da giderek artıyor. Savaşların dünyayı şekillendirdiği gerçeği görmezden gelinemez, ve pek çokları bu alanları onları yüceltmekten ziyade hatırlamak ve ders almak için ziyaret ediyor.
Dünyanın pek çok yerinde savaşların yaşandığı mekanlar bulunuyor. Seyahatçiler ise bu alanları cesaret, başarılar ve savaşın trajedisi üzerine düşünmek için ziyaret ediyor.
Vietnam, Vietnam Savaşının (Vietnamlıların haklı olarak Amerikan Savaşı dedikleri) yaşandığı bölgeleri ziyaret etmek isteyen binlerce turisti ağırlıyor. Turistlerin ziyaret ettiği bölgelerin arasında Ho Chi Minh Şehri, Dien Bien Phu, Hue, Khe Sanh, Ho Chi Minh Yolu ve Hanoi yer alıyor.
Taylandda yer alan Kanchanaburi ise on binlerce kişinin Japonlar için Ölüm Trenyolunu inşa ederken hayatını kaybettiği başka bir bölge. Singapurda da pek çok savaş alanı bulunurken(Canning Kalesindeki Savaş Kutusu ve Changi Şapeli ile Müzesi), Malezyada da aralarında 1945te Japon askerlerinin ormanlarda yürümeye zorlamasıyla binlerce İttifak askerinin hayatını kaybettiği ünlü Ölüm Yürüyüşünün başladığı Sandakan Anma Parkının da bulunduğu bir kaç alan bulunuyor.
Mekanın Ruhu
Bir kaç yıl önce Türkiyeye seyahat etme şansını elde ettim, yol arkadaşımın gençliğinde Türkiyede yaşamış ve benim rehberim olması benim için bir avantajdı. Yola çıkmadan önce yaptığımız İstanbul, Bursa, İzmir ve ardından Bodruma gitme planı Çanakkale yakınlarından geçmeyi gerektiriyordu.
Bunun üzerine tecrübeli seyahat arkadaşıma bu ciddi mekanı ziyaret etmemizin uygun olacağını söyledim.
İlk cevabı, Oraya bir kaç yıl önce gittim, hiçbir şey yok oldu ve Vaktimizi boşa harcamayalım, Truva kalıntılarını görmek için Hisarlıka devam edelim diye ekledi. Ancak kararlı davrandım ve Çanakkaleyi ziyaret etmenin genlerimde olduğunu hissettiğimi söyledim. Sonunda kazandım ve İstanbuldan İzmire olan rotamızdan saptık.
Sahneyi Hazırlamak
Avustralya 1. Dünya Savaşının direk içinde değildiyse de İngiltere ile olan ittifakı sebebiyle savaşa girdi. Avustralyalılar ve Yeni Zelanda askerleri Batı Avustalyanın Albany noktasından Avustralya topraklarından ayrıldı. King George Sounddan yola çıkarken askerlerin ancak birkaç tanesi yurtlarını son kez gördüklerini düşündü. 38 gemilik Avustralya ve Yeni Zelanda konvoyu Albanyden askerler ve atlarla dolu olarak ayrıldı.
57. Alaya ait Avustralya ve Yeni Zelanda askerleri (Anzaklar) Fransız ve İngiliz askerlerle birlikte 25 Nisan 1915 tarihinde Çanakkale yakınlarındaki Arı Burnuna demirledi. Çanakkale Türkiyedeki en güzel manzaralardan birine sahip, ancak bu güzel manzara burada yaşanan trajediyi gizliyor. 9 ay süren şiddetli siper savaşlarında yaklaşık 160 bin İttifak askeri ve topraklarını savunan 86 bin Türk askeri hayatını kaybetti. Çok daha fazlası ise yaralandı ve çoğu yaralarını ömürlerinin sonuna kadar taşıdı.
İttifak güçleri stratejik olarak İstanbul ile Rusya ordusunun ve gemilerinin Akdenize girişi için önemli bir denizyolu olan Karadenize geçiş sağlayan Boğazları koruyan Çanakkale Boğazını ele geçirmeye çalıştı. Savaş, Deniz Kuvvetlerinin başındaki isim genç Winston Churchill ve Osmanlı askerlerinin (Türklerin o dönemdeki ismi) Kumandan Mustafa Kemal (daha sonraki adıyla Atatürk) için eşit derecede önemliydi.
Kanlı çatışmalar dokuz ay sürdü. Savaşın çetinliği en güzel şekilde Kemalin askerlerine bir çarpışmanın öncesinde söyledikleriyle özetlenmiştir: 'Siz taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçen zaman içinde başka kuvvetler ve başka komutanlar gelebilir.'
Savaşın ardından Mustafa Kemal Anzak Koyunda 1985 yılında Anzak Gününde açılışı yapılan Türk Anıtına yazılan zarif bir barış mesajı kaleme aldı:
'Bizim için Conilerle Mehmetçikler arasında bir fark yoktur. Sizler Mehmetçikle yan yana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı siliniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.'
Kayıtlarda belirtildiğine göre 1. Dünya Savaşında nüfusu ile orantılı olarak en fazla can kaybeden ülke Avustralya olmuştur. Savaş başladığında yaklaşık beş milyonluk nüfusa sahip olan Avustralya savaşta 60 bin askerini yitirmiş 150 bin askeri ise yaralanmıştır. Avustralyalı yazar John Pilger konu ile ilgili olarak, Hiç bir ordu en uzaktan geleni kadar askerini kaybetmemiştir. Üstelik hepsi gönüllüydü diye yazmıştır.
Bunların çoğu arkadaşım ile Çanakkaleye olan ziyaretimden edinildi. Bu günü bölgenin ülkenin tarihinin şekillenmesinde oynadığı rolü öğrenmeye gelen bazı yabancılar ve Türklerle paylaştık. Özellikle ölen askerlerin mezar taşlarını okumak gözlerimizi açtı. W.R.E Northey ve F.A. Rawlings gibi askerlerin hayatları ve oğullarını kaybetmenin acısıyla ailelerinin nasıl yıkıldığını merakla düşündüm.
Çanakkalenin beni ve arkadaşımı bile nasıl bir sessizliğe gömdüğünü farketmeden edemedim.
Böylesi durumlar için söylenecek çok şey yoktur ancak ayrılırken arkadaşım oradayken kendisini bulunduğu yere mıhlayan bir ruh olduğunu hissettiğini söyledi ve şimdi neden buraya gelmek istediğimi anladığını ve buranın kendisi için artık ne kadar değerli olduğunu da ekledi.
Albany Bağlantısı
Yakın zaman önce Batı Avustralyada bulunan Albanyi ziyaret ettim ve genç Anzak askerlerinin Çanakkaleye yaptığı yolculuğun parçalarını birleştirmiş oldum. Çanakkale gibi buranın da harika bir manzaraya sahip oluşu bana bu iki sakin mekanın savaş trajedisiyle iç içe olabileceğini düşündürdü.
Bugün King George Sound üzerinde Anzak Çöl Atlı Askerleri Anıtı ve yakın zamanda açılan Ulusal Anzak Merkezi bulunuyor. İlk olarak Mısırda dikilen bu anıt hasar görmesinin ardından Albanyye getirildi. Anzak Günü Şafak Töreninin de ilk resmi tören olan St. John Kilisesinin 1930 yılında sabah 6:00da gerçekleştirdiği Albanyde ortaya çıktığı düşünülüyor. ( Malezya, Straits Times 21 Mayıs 2015 )